Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

In 2018 is het 475 jaar geleden dat het revolutionaire boek van Nikolaus Copernicus ‘De revolutionibus orbium coelestium’ (Over de omwenteling der hemellichamen) werd uitgegeven. In de Middeleeuwse kettingbibliotheek in de Walburgiskerk, de Librije, ligt de eerste druk van dit boek behoedzaam opgeslagen. Copernicus’ idee dat de aarde om de zon bewoog, gaf het denken in West-Europa een impuls.

Van 7 augustus tot en met 31 oktober is in de Walburgiskerk de expositie Copernicus: de Omwenteling te zien. Deze tentoonstelling toont de omwentelingen en revoluties in de sterrenkunde vanaf het begin der tijden tot het heden. Bezoekers maken een tijdreis vanaf de klassieke oudheid waarin men de aarde als middelpunt van de aarde zag. Vervolgens reis je verder naar de tijd van Copernicus met uitvindingen als de boekdrukkunst, de telescoop en de rol van de kerk, uiteindelijk naar de moderne wetenschap.

Topstuk in de expositie is de eerste druk van de Revolutionibus. In het boek beschrijft Copernicus het heliocentrische wereldmodel: de aarde draait om de zon. Dat model is anders dan het toen algemeen aanvaarde geocentrische model, waar de aarde het middelpunt is. Copernicus werkte jarenlang aan het boek. Het werd pas aan het eind van zijn leven uitgegeven. Het exemplaar in de Librije is een ‘schoon’  exemplaar, dus zonder aantekeningen. Bijzonder gegeven is dat het exemplaar zo uniek blijkt te zijn, dat in de jaren ’60 zelfs Amerika interesse had om het boek van de kerk te kopen. Het echte boek is te fragiel om door te bladeren. De Walburgiskerk heeft daarnaast dan ook een facsimile (een replica). Bezoekers kunnen dit boek doorkijken en de wiskundige tabellen bestuderen.

Copernicus’ deed zijn ‘ontdekking’ vooral met historische bronnen en wiskundige berekeningen. De telescoop was nog niet uitgevonden. In de tentoonstelling komt uitgebreid aan bod hoe sterrenkundig onderzoek door de eeuwen ging en zijn diverse voorbeelden van wetenschappelijke instrumenten, van vroeger tot nu te bekijken. Een uniek stuk is bijvoorbeeld een grote globe uit 1550, van net na Columbus. Bekende verzamelaars en deskundigen, zoals Pier Slump en Henk Nieuwenhuis (oud-conservator van het oudst nog werkende Planetarium, in Franeker) hebben dat weten te realiseren.

Ook aan het dagelijks leven rond 1543 wordt aandacht besteed. Een tijd waarin de belangrijkste wetenschappers in functie waren bij een kerk (inclusief Copernicus), en in Zutphen de zijbeuken en het doopvont van de kerk nog maar 50 jaar jong waren. De maquette van de Walburgiskerk, vervaardigd door Constant Willems, toont dit. Ook wordt er aandacht besteed aan elementen en schilderingen uit de kerk die direct te relateren zijn aan het wereldbeeld dat men toen had.

Met de komst van de moderne wetenschap is er een wereld open gegaan. Tegenwoordig kunnen we planeten zien waarvan we het bestaan nog maar recentelijk weten. Door metershoge foto’s van de nachtelijke hemel, gefotografeerd door Johan van der Wielen en Arnold van Rooij zien we wat Copernicus zag, en wordt het duister bijna tot kunst verheven.

Rondom de expositie organiseert de Walburgiskerk diverse activiteiten. Zo is er op een aantal vrijdagen en zaterdagen een koepelfilm te bekijken. De full dome technologie die daarvoor gebruikt wordt is een indrukwekkend projectiesysteem dat het mogelijk maakt om beelden te projecteren op de oppervlakte van een koepel. Je wordt als het ware ondergedompeld in de film die vertoond wordt.

Voor kinderen is er van alles te beleven. Ze krijgen bij de tentoonstelling een sterrenpaspoort, en kunnen in het kidslab proefjes doen. Ook zijn er workshops. Kijk voor het aanbod en de data op de website.
Bij de expositie is actief samengewerkt met diverse sterrenwachten, die op een aantal dagen demonstraties geven van telescopen, waarbij zonnevlekken en sterren zelf waargenomen kunnen worden. Kijk voor het gehele activiteitenoverzicht op: www.walburgiskerk.nl.