Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Onderwijsvernieuwingen, scholieren- en studentenreizen, een Nobelprijswinnaar op een succesvol FYSICA op de TU Eindhoven, goedbezochte bijeenkomsten van verschillende NNV-secties, een vacuümrondleiding gekoppeld aan artikelen in het NTvN, een groot scala aan andere artikelen én bezinning op de toekomst. Daarmee hield de vereniging zich het afgelopen jaar bezig. Een terugblik.

Auteur: Gertie Schouten

2024 was alweer het 103e jaar van de NNV, een leeftijd om trots op te zijn. Het zal de meeste leden niet zijn opgevallen, maar het was niet een jaar als alle andere. Als je eind 2023, na ruim zestien jaar, afscheid moet nemen van een directeur die een organisatie en het natuurkundeveld tot in de kleinste details kent, kost het tijd alles weer op de rit te krijgen. In Simone Molenaar werd een uitstekende interim-kracht gevonden, ikzelf mocht vanaf maart de taak van directeur overnemen, en oud-directeur Noortje de Graaf werd tijdens de algemene ledenvergadering in juni tot erelid benoemd.

Onderwijs
Een van de terugkerende zaken in 2024 betrof de onderwijsvernieuwingen, in officiële termen de ‘actualisatie examenprogramma’s’. De NNV heeft daarin een formele rol: wij zijn een van de organisaties waaraan het SLO (het landelijk expertisecentrum voor het curriculum) in opeenvolgende rondes advies vraagt – iets waarvoor de NNV-sectie Onderwijs dan geïnteresseerde (docent)leden benadert. We hebben bijvoorbeeld geadviseerd om energievoorziening op te nemen in het verplichte programma voor alle niveaus, kernfysica te vervangen door beweging op het vmbo, het examen contextrijk te houden en differentiaalvergelijkingen weg te laten op het vwo. De actualisatie vindt plaats onder de randvoorwaarde van een inkrimping van de tijd voor natuurkundeonderwijs op vmbo, havo en vwo. Dit leidde in 2024 tot grote onvrede, brieven, petities en andere acties, van NNV en andere organisaties. Ook de door de NNV benoemde Natuurkundedocenten van het Jaar keerden zich in een brief tegen de voorstellen.
Eind 2024 heeft de Tweede Kamer een motie die de wijzigingen wilde terugdraaien desondanks verworpen. Staatssecretaris Mariëlle Paul zegde wel toe “dat zij de huidige profielstructuur in de bovenbouw van het vo tegen het licht wil gaan houden (…) om het curriculum (…) bij de tijd én uitvoerbaar te houden”. De denkrichting hierbij is dat een leerling minder vakken volgt, en dus meer tijd heeft per vak. De NNV, met name de sectie Onderwijs, zal dit nauwgezet volgen en waar mogelijk haar stem laten horen.

Andere secties
Bij verschillende andere secties waren in 2024 bestuurswisselingen. Henk Stipdonk – directeur van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid tot hij met pensioen ging – werd voorzitter van de sectie Energie en Klimaat, Niels Martens – van de Universiteit Utrecht – werd voorzitter van de sectie Geschiedenis & Grondslagen. Beide secties zullen interessante focussessies verzorgen tijdens FYSICA 2025 in Leiden. Oscar Versolato (ARCNL) nam het voorzitterschap op zich van de sectie Plasma- en Gasontladingsfysica en begon met de organisatie van de allereerste Plasma Rolduc Conferentie (2 en 3 april 2025), die tweetal jaarlijkse plasmafysicabijeenkomsten in Nederland nieuw leven inblaast en combineert: het congres in Lunteren (NNV-sectiebijeenkomst) en dat in Abdij Hotel Rolduc in Kerkrade. De sectie voor Atoom en Moleculaire en Optische Fysica (AMO) hield haar jaarlijkse, goedbezochte bijeenkomst in Egmond aan Zee. Voor de vertrouwde najaarsvergadering van de sectie Subatomaire en Astrodeeltjesfysica (SAF) gingen zo’n 120 natuurkundigen voor het eerst niet naar Lunteren, maar naar Soesterberg.

Quarktravel en studentenreizen
Ook in 2024, met name in het voorjaar, gingen weer ruim zeshonderd scholieren naar natuurkundige onderzoeksinstituten in Europa, waaronder CERN in Genève, maar ook instituten in Berlijn, Aken, Hamburg, Grenoble en La Palma. De NNV-reizen, georganiseerd onder de titel Quarktravel, maken elke keer weer diepe indruk en zijn in het verleden al meermalen het zetje geweest waardoor leerlingen besloten om een natuurkundige vervolgopleiding te kiezen. De NNV subsidieerde daarnaast rond de twintig reizen en symposia van natuurkundestudieverenigingen.

FYSICA 2024
Physics at a human scale was het thema van het NNV-congres FYSICA op 12 april 2024 bij de TU Eindhoven. Hoogtepunten waren de lezingen van Nobelprijswinnaar Anne l’Huillier, Physicaprijswinnaar Florian Schreck en Gijsje Koenderink, maar ook de focussessies werden hooggewaardeerd, zo bleek uit de enquête die we na afloop rondstuurden en die inspiratie opleverde voor de 2025-editie. Natuurlijk is FYSICA dé plek om oude bekenden te ontmoeten en te zien wat natuurkundigen in alle sectoren van onze samenleving bezighoudt en bindt. Met de gemiddelde waardering van de respondenten van ruim een acht was het een zeer geslaagde dag.

Grafsteen Frits Zernike
Een bijzonder moment was de onthulling op 13 mei op de Amsterdamse begraafplaats Zorgvlied van een nieuwe steen op het graf van de Groninger hoogleraar theoretische natuurkunde Frits Zernike (1888-1966), die in 1953 de Nobelprijs voor de Natuurkunde ontving. Het is ook het graf van zijn zus, schrijver en dichter Elisabeth Zernike (1891-1982). De onthulling, waarbij ik de NNV mocht vertegenwoordigen, werd verricht door Gerard ’t Hooft, zelf winnaar van de Nobelprijs voor de Natuurkunde in 1999, en ook nog familie van Frits Zernike: hij is de kleinzoon van een van Frits’ zussen.

Natuurkunde.nl
De websites Natuurkunde.nl en Sciencespace.nl, die de NNV beheert en die zijn gericht op scholieren, zijn nog altijd populair. Eind mei bezochten we met alle medewerkers Rijksmuseum Boerhaave en vergaderden en aten we in restaurant Einstein in Leiden. In de herfst kwam er een nieuw co-voorzittersduo: Margriet van der Heijden en Ivo van Vulpen namen de leiding na ruim dertien jaar over van de zeer gewaardeerde Frank Linde.

Duurzame NNV
In de inleiding noemde ik het al: achter de schermen is de NNV in 2024 veel met introspectie bezig geweest. Niet zonder aanleiding: het is met name door sterk toenemende kosten steeds lastiger om de begroting van de vereniging rond te krijgen. De laatste jaren is dat niet gelukt. De vraag ligt overduidelijk op tafel: hoe ziet de NNV de toekomst? Hoe zorgen we dat de vereniging de belangen van de natuurkundigen en natuurkunde in Nederland duurzaam kan blijven behartigen? In een maatschappij die sterk verandert, zeer digitaal gericht is en waarin het lidmaatschap van verenigingen als onder andere de NNV niet meer zo vanzelfsprekend is als voorheen? Waar focussen we op, hoe kunnen we jongeren binnenhalen, de interactie met de secties bevorderen, banden met bedrijven en universiteiten aanhalen, moeten we ons met betaalde activiteiten ook richten op niet-leden? Vernieuwing is allereerst ook op een basaler niveau nodig: de administratie en de websites zijn verouderd. Een experiment waren artikelen in het NTvN over vacuüm, gekoppeld aan een rondleiding in samenwerking met TNO en de TU Delft. Het NTvN, vlaggenschip van de NNV, zal in de toekomst een belangrijke rol blijven spelen.
Met het dagelijks en algemeen bestuur (DB en AB) en andere betrokkenen is er veel gesproken en zijn plannen gemaakt. Vanuit het AB is onder meer een initiatief gestart om een ‘hackathon’ te organiseren over de toekomst.

Minervaprijs
2024 eindigde met enkele feestelijke gebeurtenissen: de bekendmaking van de winnares van de Minervaprijs, Hanneke Gelderblom (zie het interview op pagina 32). Ze werd tijdens NWO Physics in het zonnetje gezet en hield daar ook een lezing. Natuurlijk waren we half december met de NNV en Natuurkunde.nl met stands én een mooi experiment aanwezig bij de WND-onderwijsconferentie in Noordwijkerhout. Een etentje met de NTvN-redactie in Utrecht en het afscheidsfeest van Stan Bentvelsen als directeur van Nikhef, waar we kantoor houden, sloten het jaar af.