Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Beer Baloe uit Disneys versie van The Jungle Book van Rudyard Kipling leert jongeling Mowgli met een vrolijk lied in het Nederlands, “als je van beren leren kan”. Vervang beren door dieren en je hebt dit themanummer.

De mens is zich bewust van het feit dat hij kwetsbaar is. Een van onze drijfveren is dan ook om onszelf te beschermen, maar ook om onze grenzen te verleggen. Daarvoor kijken we al van oudsher naar het dierenrijk. De mens is biologisch gezien zelf een dier, maar in het taalgebruik en veel van ons denken wordt steevast onderscheid gemaakt tussen mens en dier. De mens heeft meerdere eigenschappen die de meeste (andere) dieren niet hebben, die de ‘overheersing van de Aarde’ door de mens verklaren. Dat wil echter niet zeggen dat de mens alles beter kan en doet dan de dieren.

Waar bij vliegende dieren de benodigde lichaamsdelen om te kunnen opstijgen en landen door evolutie ontstaan en verfijnd zijn, heeft de mens andere kwaliteiten ontwikkeld. De mens kan niet wegvliegen bij gevaar, maar is blijven voortbestaan vanwege onder andere rechtop lopen, gereedschappen gebruiken en een steeds verder ontwikkelde spraak. Bovenal kunnen we reflecteren op en leren van onze omgeving.

Op een aantal gevaarlijke soorten na, lijkt de mens de dieren de baas. We hoeden dieren om allerlei redenen: voor voedsel of vermaak. We zetten dieren in om ons leven aangenamer te maken, van landbouw tot dierproeven. We gebruiken de specifieke waarde die een dier ons biedt. Soms is dat in essentie een natuurkundige. Het paard of de os ploegt met zijn massa makkelijker dan wij en de wol van een schaap gaat – in de vorm van kledingstukken – afkoeling door warmtestraling tegen. Het kan ook verfijnder dan dat.

Als we efficiënt willen zwemmen, dan dragen we pakken die geïnspireerd zijn op de gladde huid van haaien en flippers die lijken op zwemvliezen van eenden. Ook met andere ‘slimme materialen’ doen we de dieren na, en zie je de natuurkunde maar al te vaak terug. Gekko-plakband is net zo ontworpen als de voetjes van de gekko, die met heel veel haartjes door de vanderwaalskrachten goed vast blijven zitten.

Dit zijn maar enkele voorbeelden. Dit NTvN staat vol met bijdragen over allerlei fysica van dieren. Zelfs van dieren op een hypothetische planeet!

Dieren zijn meesters in de natuurkunde, zonder dat ze het weten! We raken net als Mowgli in The Jungle Book niet uitgekeken op de natuur voor nieuwe toepassingen in ons mensenleven en onze fantasie.

Veel inspiratie toegewenst!

Michiel Thijssen