Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Lorentz in stereo

Foto: Wikipedia - Benjamin Couprie.

NTvN 90-04

Het aprilnummer is uit!

Zwaartekrachtgolfdetector LISA

De Europese Ruimtevaartorganisatie ESA heeft groen licht gegeven voor de lancering van de zwaartekrachtgolfdetector LISA. Lees meer over deze detector in het aprilnummer. Credits: ESA–C.Carreau.

Vorige Volgende

Artikel

Lorentz in stereo

Gepubliceerd: 1 March 2020 13:00

Hoe zeg je in het openbaar dat je van je oudere vakgenoot houdt? Je hebt jarenlang bij hem gelogeerd, bij hem gegeten en veel stimulerende discussies met hem gevoerd. Samen door de bossen gewandeld en formules in het zand geschreven.

Auteur: Hans Muller.

Er waren verschillen van inzicht maar de grote wederzijdse waardering en warmte bleven. Zijn artikelen hebben je enorm op weg geholpen, je streefde hem voorbij zonder hem te vermelden, maar dat vond hij niet erg. Toch wil je niet op zijn instituut komen werken, want dan kun je voor je gevoel zijn theorieën niet meer omverwerpen zoals wel moet, vind je.

Wat zegt Einstein over Lorentz (1853-1928) op diens begrafenis en elders? “Er war mich persönlich mehr als alle anderen” en “Ein lebendiges Kunstwerk!”. Anne Kox, gepensioneerd hoogleraar geschiedenis van de natuurkunde, grijpt Einsteins tweede kwalificatie aan voor de titel van zijn biografie Hendrik Antoon Lorentz, natuurkundige (1853-1928), ‘Een levend kunstwerk’. Frits Berends en Dirk van Delft kiezen in hun titel Lorentz, gevierd fysicus, geboren verzoener voor een samenvatting van Lorentz’ werk en leven. Zij zijn respectievelijk emeritus hoogleraar in de theoretische natuurkunde en buitengewoon hoogleraar in het materieel erfgoed van de natuurwetenschappen. Overigens verklaarde Einstein in een brief aan zijn vriend Jakob Laub wel expliciet zijn liefde voor Lorentz: “Ich bewundere diesen Mann wie keinen andern, ich möchte sagen, ich liebe ihn”. De belangstelling van de recensent voor deze biografieën komt voort uit zijn inventarisatie van het persoonlijk en wetenschappelijk archief dat Lorentz naliet.

Lorentzjaren
We treffen het bijzonder deze jaren: niet alleen verrijst bij station Leiden Centraal een hoogbouwcomplex onder de naam Lorentz, opeens komen er na jaren twee grondige biografieën uit de ether vallen. Hoe kan dat? Kox was al in 1984 de gedoodverfde biograaf van Lorentz: hij had aanvankelijk vanuit zijn expertise in de statistische mechanica gepubliceerd over Lorentz en Boltzmann maar later ook over andere aspecten van Lorentz. Hij had bovendien het monnikenwerk van een verantwoorde publicatie van Lorentz’ wetenschappelijke correspondentie op zich genomen en zat in het verwante Einstein Project. Het Prins Bernhard Cultuurfonds gaf hem een subsidie voor een Lorentzbiografie, maar die bleef lang uit, terwijl logischerwijs niemand anders zich daartoe verstoutte. Wie kon nu beter dan Kox die biografie schrijven met formules erbij? Bovendien zou een poging door een andere schrijver ongepast zijn in de wereld van de Nederlandse geschiedbeoefening. In 2018 besloten Frits Berends en Dirk van Delft echter, gestimuleerd door andere hoogleraren natuurkunde, samen een biografie van Lorentz te schrijven. Ze hadden zich beiden bewezen als uitstekende wetenschapshistorici, onder meer met boeken over de Solvay-conferenties en Heike Kamerlingh Onnes, het proefschrift van Van Delft.

Lees het volledige artikel in het maartnummer van het NTvN.