Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde

Echt zwaar

Omslag van het boek Echt zwaar van martijn van Calmthout.

NTvN 90-03

Het maartnummer is uit!

Helderheid over (de toekomst van) de Hyperloop

Ergens tussen de dromen van futuristisch vervoer en de harde realiteit van natuurkundige wetten bevindt zich de Hyperloop. Lees er alles over in een artikel in het maartnummer.

Vorige Volgende

Artikel

Echt zwaar

Gepubliceerd: 1 March 2018 10:40

Gevoel voor timing kun je Martijn van Calmthout niet ontzeggen met het uitkomen van zijn boek Echt zwaar in 2017, het jaar dat de Nobelprijs voor de Natuurkunde aan de ontdekkers van zwaartekrachtgolven is uitgereikt. Na zijn eerdere werk over de quantummechanica is het nu de beurt aan die andere grote natuurkundige theorie, de zwaartekracht. Van Calmthout kiest ervoor het verhaal van de ontwikkeling van ons begrip van zwaartekracht te vertellen in romanvorm vanuit het ik-perspectief. Hierin is de verteller (Van Calmthout?) in gesprek met Léon Foucault (1819-1868). Foucault is vooral bekend door zijn demonstratie van de rotatie van de aarde met de door hem ontwikkelde slinger. Het boek speelt zich vrijwel geheel af in het Pantheon in Parijs waar Foucaults slingerexperiment het aanknopingspunt vormt van de onderlinge dialoog (“slingeren is vallen, maar dan omslachtiger”). De keuze voor het ik-perspectief en de romanvorm maakt dat het boek minder een droge opsomming van feiten is; ook de emotionele kant van de wetenschappers die de zwaartekrachttheorie ontwikkelden komt aan bod.

Beginnend vanuit de oudheid wordt het ontstaan van ons begrip van de zwaartekracht behandeld. Grote namen als Galilei, Newton en Einstein passeren natuurlijk de revue. Echter, ook vele andere onderzoekers die min of meer zijdelings met de ontwikkeling van de zwaartekrachttheorie te maken hebben gehad worden besproken. Natuurlijk ontbreekt ook een uitgebreide bespreking van de recent ontdekte zwaartekrachtgolven niet. Na een halverwege ietwat plompverloren geplaatste strip De zwaartekrachtillusie volgt een stuk van het boek dat uitleg geeft over fenomenen waar ons begrip van de zwaartekracht nog hiaten vertoont.

Het grote raadsel van de afwezigheid van directe observaties van een grote hoeveelheid massa die wel observeerbare zwaartekrachteffecten uitoefent in het heelal wordt beschreven in de zoektocht naar de illustere donkere materie. Ook de verbinding tussen quantumtheorie en zwaartekracht komt aan bod. Uit de verschillende pogingen deze twee theorieën te unificeren kiest Van Calmthout voor het verhaal over de informatietheorie van Erik Verlinde (die ook het voorwoord heeft geschreven); Verlinde beschrijft de zwaartekracht als emergent fenomeen dat ontstaat uit de informatieverdeling van het universum.

In dit caleidoscopische boek brengt Van Calmthout onderwerpen uit de mechanica, elektrodynamica, kosmologie en relativiteitstheorie knap samen in één doorlopend verhaal van iets minder dan tweehonderd pagina’s dat vlot wegleest. Daarentegen geeft het boek niet veel uitleg van de verschillende zwaartekrachttheorieën. Formules en afbeeldingen zijn afwezig. Dat maakt het boek minder geschikt voor de ingewijde fysicus die de details wil weten. Voor de geïnteresseerde leek die een inleiding in zwaartekracht wil hebben heeft van Calmthout een zeer goed leesbaar en onderhoudend boek geschreven.

Auteur: Jeroen Kalkman